Overslaan en naar de inhoud gaan

Europese verkiezingen in tijden van ontgroei - wat doe jij op 6 juni?

15 minuten
Monique van Deursen
EU-verkiezingen 2024

Van 6 t/m 9 juni 2024 mogen ongeveer 400 miljoen Europeanen(1) naar de stembus (in Nederland op 6 juni). Zij bepalen welke politici hen de komende 5 jaar in 720(2) zetels van het Europees Parlement (EP) mogen vertegenwoordigen. Nederland bezet daarvan 31 zetels. Het EP beslist over Europese wetgeving en controleert de Europese Commissie (EC). Die zorgt op haar beurt voor wetsvoorstellen en vormt het dagelijks bestuur van de EU.(3)

Hoe de Europese Unie (EU) in elkaar zit en over de werkwijze en doelen kun je zelf lezen, onderaan staan links naar officiële websites die dat objectief uiteen zetten. Hier een terugblik op voor ontgroei relevante EU-doelen, al dan niet behaald, de Green Deal en een vooruitblik zover dat kan. We gaan kort in op de ontwikkeling van ontgroei in Europa en in relatie tot geopolitiek, iets over de jeugd, hoe er meer aandacht gegenereerd kan worden voor de verkiezingen en waarom je wilt gaan stemmen.

Wat was de strategische agenda 2019-2024?
De Europese Raad (ER)(4) stelt de politieke prioriteiten van de EU voor de toekomst vast. Voorzitter Michel van de ER vatte de vier prioriteiten van die agenda als volgt samen: ‘burgers en vrijheden beschermen, een sterke en dynamische economische basis ontwikkelen, [bouwen] aan een klimaatneutraal, groen, rechtvaardig en sociaal Europa bouwen, en de Europese belangen en waarden wereldwijd behartigen.’

De strategische EU agenda van 2019-2024 bevatte vanuit het perspectief van ontgroei zo op het oog wat tegenstrijdigheden. Enerzijds het ontwikkelen van een veerkrachtige economie, een ‘sterke, dynamische economische basis’. Anderzijds nogal abstract ‘Bouwen aan een klimaatneutraal, groen, rechtvaardig en sociaal Europa’, met een doeltreffende circulaire economie waarin aandacht is voor hernieuwbare energie en energie-efficiëntie. Dit is iets concreter uitgewerkt in de Green Deal: ‘De EU omvormen tot een moderne, hulpbronnenefficiënte en concurrerende economie, de natuurlijke omgeving van Europa behouden, de klimaatverandering aanpakken en Europa tegen 2050 koolstofneutraal en hulpbronnenefficiënt maken.’

Wat heeft de EU bereikt als het gaat om klimaat en ontgroei?
Zelf vindt de EU dat ze goede resultaten heeft behaald en ‘sterker en eensgezinder’ uit de diverse crises is gekomen. Het gaat dan vooral om de samenwerking rond en aanpak van de corona pandemie, de oorlog in Oekraïne, defensie- en energieproblematiek en ‘irreguliere migratie’. 
Onze nationale regering communiceert niet altijd helder wat ‘vanuit Brussel komt’ alsof zij niet zelf aan de besluitvorming deelneemt, en wat zij autonoom onderneemt. Hier staat overzichtelijk wat er gaande of bereikt is in/door de EU, dat is op het gebied van energie en klimaat toch nog aardig wat.

De Green Deal
Over de Green Deal is veel te doen geweest. Voormalig Eurocommissaris Frans Timmermans wist daar goed de aandacht op te vestigen. Helaas is recent de steun voor de veelbelovende Green Deal in de EC ‘wel heel dun geworden’, maar de kern ervan staat nog steeds overeind, aldus Bas Eickhout van de fractie GroenLinks-PvdA.(5) De voorstellen werden samen met enkele andere controversiële wetsvoorstellen uitgekleed om de extreem-rechtse kiezers milder te stemmen en boerenprotesten te voorkomen. En dat terwijl inmiddels duidelijk is dat tegemoetkoming aan de boze burger haar rechtspopulistische stem echt niet matigt maar eerder normaliseert en zelfs radicaliseert. Bijvoorbeeld het overnemen van standpunten van radicaal-rechts over migratie om stemmen te winnen heeft radicaal-rechts alleen maar versterkt, zie onze recente verkiezingsuitslag.

Waarschijnlijk hielp ook het vertrek van Timmermans niet. Hij zou wellicht voor meer debat hebben gezorgd om zijn geesteskind te beschermen. Maar, je kunt het zien als een begin; beter laat dan nooit en zonder de EU was er waarschijnlijk sprake geweest van dat laatste.

Koers en doelstellingen van de EU voor 2024-2029
De Europese Raad verwacht (pas) in juni 2024 de strategische agenda voor de komende 5 jaar vast te stellen. Op basis daarvan worden commissies benoemd die de punten uitwerken, wetten voorbereiden en toezien op de uitvoering. Op de EU-websites is er nog weinig over te vinden.(6) De voor ontgroei relevante thema’s lijken nog beperkt tot de kern: ‘onze economische en sociale basis consolideren (de groene en de digitale transitie, concurrentievermogen, innovatie, gezondheid)'. De prioriteiten van de kiezers kunnen daarin alleen een plek veroveren via de door hen te kiezen politici. Dus: belangrijk om te gaan stemmen!

De positie van de EU om een stempel te drukken op de wereld hangt af van verschillende dingen: diplomatie, economische en militaire kracht, maar ook de naleving van haar eigen waarden die wij met z’n allen bepalen. Dus ook dáárom: belangrijk om te gaan stemmen! In dit overzicht vind je een (summiere) samenvatting van wat er in de partijprogramma’s te vinden is.

De ontwikkeling van ontgroei
Ontgroei ontwikkelt zich gestaag met steeds meer steun vanuit de wetenschap, omdat veel mensen inzien dat dit de enige realistische keuze is. De vele nationale en internationale congressen, debatten, assemblies en andere activiteiten getuigen hier ook van. Vorig jaar vond in mei de Beyond Growth 2023 Conference in het Europese parlement in Brussel plaats. Er waren 4000 mensen uitgenodigd om Pathways towards Sustainable Prosperity in the EU te vinden. Hier werd ondermeer gesproken over grenzen aan de groei, sociale welvaart en alternatief industrieel beleid. Mensen als Ursula Von der Leyen, President van de EC en Jason Hickel, Professor en schrijver van Less is More stonden bij de opening zij aan zij om ontgroei verder op de Europese politieke kaart te zetten. In december vond een follow-up plaats, die volledig als livestream (2,5 uur) door te kijken is.

Ontgroei of Postgroei en geopolitiek
Ontgroei en geopolitiek staan op z'n minst op gespannen voet. Er liggen lastige vragen die gesteld en beantwoord moeten worden. Experts denken na over de relatie tussen economische groei en politieke macht. Het gesprek tussen experts van ontgroei en geopolitiek dat nu plaatsvindt kan dit debat verder aanjagen. Het transnationaal project Geopolitics of a post-growth Europe van de Green European Foundation beoogt daaraan bij te dragen. Hun inzichten met aanbevelingen zijn in 2024 gebundeld in een rapport Postgroei en Geopolitiek met als ondertitel Mondiale uitdagingen voor een Europese Unie voorbij de groei.(7) Het stuk stemt hoopvol, de vraag is alleen of er voldoende naar geluisterd zal worden. En of de EU klimaatbeleid kan ontwerpen zonder daarmee de ongelijkheid tussen arm en rijk te vergroten. Dat lijkt nog de moeilijkste puzzel, maar is nodig voor draagvlak onder burgers en politici.

Als je vrede wilt, bereid je dan voor op oorlog
Aldus dit oude spreekwoord. Burgers beseffen dat we in Europa defensie en afschrikking helaas serieus moeten nemen in deze tijd. En dat kan eigenlijk alleen maar als de EU landen dit gezamenlijk doen. Net als klimaatmaatregelen, rechten voor de natuur en andere thema’s die welkom zijn bij de ontgroeibeweging. Defensie wordt echter vaak gerelateerd aan het bruto binnenlands product (bbp) waar ontgroei juist vanaf wil. Dit alles moet wel op democratische wijze gebeuren en de EU speelt hierin een belangrijke rol; bijvoorbeeld door samen op te trekken bij aankoop van wapens. Daarmee kan geld bespaard worden en op duurzaamheid gestuurd. Dus: belangrijk om te gaan stemmen!

Promotie van de Europese verkiezingen
Er zijn beschamend weinig EU-politici bekend bij het grote publiek. Informatie over de EU in het algemeen en deze verkiezingen in het bijzonder is echter volop te vinden op het internet en sociale media, zie de sliert verwijzingen onderaan. We moeten politieke voorlichting niet alleen aan sociale media over willen laten. De extreme partijen weten met name jongeren daar goed te vinden, maar de gematigde middenpartijen zouden daar veel meer in moeten investeren. Wellicht zou meer aandacht op tv, radio en via de publieke ruimte ook kunnen helpen: gewoon ouderwets met reclamespots, posters en praatprogramma’s. Gezichten en namen op bushokjes. Zowel nieuwe als oude media gebruiken, ook voor ontgroei- en klimaatthema’s.

De jeugd heeft (steeds minder?) de toekomst
In Duitsland, België, Oostenrijk en Malta mogen 16- en 17-jarigen ook stemmen, sommigen voor het eerst. In Griekenland ook 17-jarigen. Helaas hebben wij deze kans in Nederland gemist. Uit onderzoek naar politieke meningen onder 16-26 jarigen van de Duitse politicoloog Thorsten Faas kwam klimaat als belangrijkste thema voor jongeren. Ze verliezen jaarlijks wel een stukje optimisme en vertrouwen in de eigen toekomst.(8) Dus van groot belang dat jongeren gaan stemmen.

Van Paradiso via Malmö en Palestina naar Brussel?
In de nacht van 8 op 9 mei opende Paradiso in Amsterdam haar deuren voor EuropaNacht. Het was een combinatie van cultuur, dansen, bier en Europese politiek in alle zalen. Het pand was vol met voornamelijk jongeren en het ging ook hier veel over klimaat.(9)

Het Eurovisie Songfestival is bedoeld om Europese landen te verbinden, zonder politiek. Omdat er discussie ontstond over deelname van Israël is daar flink de klad in gekomen. Dit, samen met de betogingen in Europa en de VS over de oorlog tussen Israël en Hamas, vestigt mogelijk wel de aandacht op de rol die de EU in dit alles neemt. Wie weet brengt het meer mensen naar de stembus in juni.

In 2019 was de algehele opkomst bij de EU verkiezingen gestegen van 43% in 2014 naar 50,6% (in Nederland van 37,3% naar 41,8%) en ook  dit jaar wordt een stijging verwacht. Het zou mooi zijn als zoveel mogelijk van die extra stemmen ten goede komen aan ontgroei. Dus is het dubbel van belang om te gaan stemmen!

Conclusie
Er is natuurlijk nog veel meer over te zeggen, en dat doen vele anderen ook. Hopelijk was je al van plan te gaan stemmen of laat je je overtuigen. Want:

  • de EU is er nou eenmaal, gebruik je stem om invloed uit te oefenen op de besluiten. En vanuit ontgroei bezien hopelijk met een stem die ingaat tegen de voorspelde ruk naar rechts! Overigens: bij het beluisteren van enkele debatten viel op dat de nationale partijstandpunten niet altijd precies overeenkomen met die van de Europese fractieleiders. Met name over de samenwerking met extreem rechts wil men nog weleens van mening verschillen.
  • de ontwikkelingen van de ontgroeibeweging, ook in relatie tot economie en geopolitiek, koersen gestaag af op positieve(re) waardering bij wetenschappers, politici en burgers. Geef het een duwtje!
  • wees een voorbeeld voor (andere) jongeren, praat met jongeren in je familie- en vriendenkring en op het werk. De jeugd heeft de toekomst en we mogen niet toestaan dat het vertrouwen daarin blijft dalen. Ook jongeren kunnen immers invloed uitoefenen, op allerlei manieren, maar ook door te gaan stemmen.

Monique van Deursen, bezorgde Europeaan

Noten
1 Sinds Brexit worden er verschillende aantallen gehanteerd, tussen de 370 en meer dan 400 miljoen. Kennelijk weten we het niet precies.
2 Het aantal zetels wordt verhoogd van 705, 29 voor Nederland, omdat de bevolking van de EU sinds de verkiezingen van 2019 is gegroeid.
3 Het vergt enige verdieping om de structuur met 4 politieke en 3 niet-politieke instellingen van de EU te kennen. Gezien het belang ervan is deze overzichtelijke wikipagina een aanrader. 
4 De ER bestaat uit de 27 regeringsleiders en een voorzitter plus de voorzitter van de EC. 
5 NRC 11 en 12 mei 2024, In het nieuws, p. 11
6 Informeel besprak de Europese Raad in oktober 2023 voor het eerst de toekomstige prioriteiten voor die agenda, waaronder veiligheid en defensie, veerkracht en concurrentievermogen, energie, migratie, mondiale betrokkenheid en uitbreiding van de EU.
7 Het rapport (2024, 60 pags) kun je hier downloaden, kijk onderaan de pagina voor de talen waarin het beschikbaar is. In de verantwoording na de titelpagina staan de partners van de Foundation.
8 NRC 11 en 12 mei 2024, Weekend, p. 12. Gevraagd werd: als je aan de toekomst denkt, ben je dan positief of negatief gestemd over je persoonlijke situatie? In 2017 was (ongeveer) 25% van de Europese jongeren daar pessimistisch over, in 2023 was dat 36%.
9 NRC 10 mei 2024, Buitenland, Dansen en Europese politiek in Paradiso, p. 14.

Hier nog een lijstje met lees-, kijk- en luistertips
Websites, podcasts, tv/vlogs en boeken. Deze informeren breed over de EU, niet alleen over klimaat en ontgroei! Zie de OntgroeiWijzer voor meer tips.

Websites

De kwaliteitskranten en -bladen hebben nieuwsbrieven over diverse thema’s, de NRC biedt er onder meer één aan over Europa, klimaat en politiek (Machtige tijden van Tom-Jan Meeus). De Volkskrant over economie en politiek.

Podcasts

  • Vrijwel alle podcasts zijn te vinden via de verschillende platforms. Deze zijn gevonden via iTunes, tenzij anders vermeld.
  • De NPO: artikelen, programma’s, documentaires en podcasts op een rij met antwoorden, verdieping en actualiteit rondom de verkiezingen.
  • De NOS: de Europese verkiezingen 2024 op tv, radio en online bij de NOS.
  • BNR nieuwsradio en Hahn in Europa. Elke vrijdag een update over VOLT, maar er zijn div. podcasts over Europa.
  • Europa draait door: Arend Jan Boekestijn en Tim de Wit wekelijks naar alles wat Europa teistert, beweegt of beter maakt. In een reeks van 3 debatten hoor je lijsttrekkers van VVD en GL-PvdA, VOLT en NSC en op 23 mei PvdD, D66 en BBB.
  • Een 4-delige miniserie over de Europese verkiezingen op De Correspondent. 
  • Lex Bohlmeijer sprak voor De Correspondent op 11 mei 2024 met Caroline de Gruyter, groot Europakenner.
  • De Kiescast: Audiohuis en vijf vrienden zijn gestart met een reeks korte podcasts over de Europese verkiezingen.  
  • Wetenschappelijk Bureau van Groenlinks heeft een podcast gemaakt specifiek over Postgroei en geopolitiek (6-2-2024).
  • Waarom Europa? Europaspecialist professor Steven Van Hecke van de KU Leuven en journalist Joris Vanderpoorten blikken samen met een gast terug op de afgelopen weken.  
  • EPRS: Think Tank van de EU. De podcasts duren slechts enkele minuten.
  • Klimaatstudio (21 okt 2023): Groene Groei of Degrowth. Jort Kelder maakte met Eric Arends een speciale uitzending met gasten: dr. Guus Dix (UTwente), prof. dr. Barbara Baarsma (UvA) en dr. Maarten Boudry uit Vlaanderen.
  • De podcasts Haagse Zaken en De Spindoctors zijn ook erg informatief c.q. leuk, gaan vooral nationale politiek en de formatie, soms over de EU verkiezingen.

TV en YouTube
Zie ook NPO en NOS platforms, hierboven.

  • De heren Van der Laan en Woe van Even tot Hier maakten een Heel Simpel Liedje (van 1 minuut) over de verkiezingen.
  • Kiespijn: NPO programma er nog even uitgelicht. Behandelt in 4 afleveringen de Europese verkiezingen op een luchtige  manier.
  • YouTube, zoek op debat Europese verkiezingen 2024 en je vindt diverse filmpjes. Een paar voorbeelden, er zijn er ongetwijfeld veel meer:
    - Instituut Clingendael.
    - Het EU verkiezingsdebat, presentatie door Frits Wester.
    - en de NOS zendt de verkiezingen ook uit.

Boeken
Er zijn er veel. Ik noem er slechts vijf, de meest recente bovenaan:

  • Waardenloze politiek. Hoe de Nederlandse politiek de kunst van het conflict verloor. Tom van der Meer. Maart 2024, 208 pagina’s (ook als E-book verkrijgbaar).
  • Dé EU bestaat niet. Hoe democratisch is de Europese politiek? Christoph Schmidt. 2023, 319 pagina’s, met politieke cartoons (ook als E-book verkrijgbaar). 
  • Een Europees pandemonium. Kwetsbaarheid en politieke kracht. Luuk van Middelaar. 2021, 204 pagina’s.
  • Klimaatmanifest. Hoog tijd voor een doorbraak in Europa. Bas Eickhout. 2019, 63 pagina’s.
  • Naar een democratischer Europa. Voorstel voor een nieuw verdrag. Thomas Piketty, Stéphanie Hennette, Guillaume Sacriste, Antoine Vauchez. Vertaling Aaltje Atsma. 2017, 93 pagina’s (ook als E-book verkrijgbaar).