Help, ik ervaar een crisis

De dragende motivering van onze premier Schoof voor de crisiswetgeving voor asielzoekers was helder: “mensen ervaren een crisis”. Nou ik ook, en meerdere zelfs. Waar gaan we heen met ons klimaat, de afnemende biodiversiteit, de machteloos makende oorlogen, onze samenleving, en de economie? Het voelt als een naderend onweer, unheimisch, maar onvermijdelijk, buiten mijn vermogen er iets aan te veranderen.
Een crisis is dus een gevoelstoestand. Door de chaos, verwarring en angst laten vertrouwde copingmechanismen ons in de steek. Je kunt je kwetsbaar, angstig, bang, boos, schuldig, hopeloos en hulpeloos voelen. Dat kan in een moment (bij een natuurramp of verkeersongeval) of in een langere tijdsperiode (bij schulden) optreden. In het moment resulteert het in een vecht- of vluchtreactie, maar ook bevriezen of verstarren komt veel voor, apathie door een kortsluiting in ons hoofd door te veel prikkels tegelijkertijd. Bij heftige en langdurige stress gaat de prefrontale cortex (het voorste deel van onze hersenen) minder functioneren, daalt ons IQ met tot wel 13 punten, kunnen we minder goed plannen en organiseren, en worden we impulsiever en meer gericht op de korte termijn. 
De essentie van een crisis is dat bestaande oplossingen niet toereikend zijn, we gaan verplicht op zoek naar nieuwe oplossingen. Dat is onaangenaam omdat we liever het vertrouwde gebruikelijke omarmen dan de onzekerheid van een nieuwe, nog niet in te schatten, toekomstige situatie. 

Een aantal jaren geleden brak op een van mijn vakanties een noodweer uit. Hagelstenen als duiveneieren vernielden vrijwel alle tenten, de modderstroom veranderde de camping in een oogwenk in een ravage. Direct kwam iedereen uit zijn beschutting, er werd geïnformeerd of we oké waren, of we wat nodig hadden. Mensen kregen een chaletje aangeboden om de nacht door te brengen. Ontredderde mensen kwamen bij elkaar, werden een gemeenschap en steunden elkaar. 
Maar wat als we bij een crisis niet de hulp en steun krijgen die we nodig hebben? Wat als mensen, zoals politici of bedrijven met eigen belangen, bewust aansturen op verergering van de onrust, een kwetsbare gemeenschap splijten in plaats van verenigen? De chaos van een crisis maakt dat mensen zich makkelijk vastklampen aan een “stuur van buitenaf" omdat de eigen coping strategieën niet toereikend zijn. Dat maakt misbruik mogelijk. 

Veroorzaken we nu zelf crises op lange termijn door onze kortzichtige focus op de kortetermijnwinst? Weten dat iets “zo niet verder kan”, is niet voldoende, het geeft geen handelingsperspectief. Moeten we niet gaan bouwen aan een nieuw verhaal, een langetermijnperspectief, vertrouwen op een sterke democratie in plaats van een sterke leider? Samen de schouders eronder in plaats van een wijzende vinger naar een schuldige ander (persoon, partij, religie, land of continent)? 
Als je een kikker in een pan water langzaam aan de kook brengt, zo gaat het verhaal, blijft ze zitten en gaat ze dood. Als je een kikker in een pan met heet water gooit springt ze er direct uit. Worden we met zijn allen gaar gestoomd voor de volgende crisis, langzaam, zodat we niet voldoende in actie komen om het te overleven? Als we in 2030 55% CO2-reductie willen realiseren, kunnen we dan ook morgen wel starten, of overmorgen? Daar zit mijn machteloosheid.

Oplossingen

Voor calamiteiten en crises zijn een steunende sociale omgeving die de weg wijst van groot belang. Misschien zijn al die ervaren crises reden voor een paradigmaverschuiving. Als grip, overzicht en een handelingsperspectief helpen (ik schreef er eerder een blog over), laten we ons dan voorbereiden. Naar mijn idee is ontgroeien zo’n paradigmaverandering. Veel  mensen zoeken vanuit verbinding en samenwerking naar een leven zonder focus op meer, groter, grootst. Naar bezieling, een leven wat er toe doet en bijdraagt aan een groter geheel. Ikzelf doe dat onder meer door samen met bijna 200 anderen op een herenboerderij de handen uit de mouwen en in de klei te steken. Ontgroeien op zijn best: samen, als gemeenschap, biologische groenten verbouwen en de biodiversiteit vergroten. Met hoofd, hart en handen werken aan een perspectief, zodat bij al die ervaren crises de nieuwe, noodzakelijke oplossingsrichtingen helder zijn. 

Maarten Steverink, crisisinterventor NP

Deze blog maakt deel uit van het thema ‘Crisis’ van onze nieuwsbrief van oktober 2024.