Hoezo zou 'ontgroei' negatief zijn?

Een veel voorkomende misconceptie is dat ‘ontgroei’ achteruitgang betekent. De angst bestaat dat we moeten inleveren op onze luxe en ons consumptiepatroon. Bijvoorbeeld door maatregelen die noodzakelijk zijn voor de energietransitie of voor het behoud van natuurlijke hulpbronnen. Die worden op een negatieve manier geframed. Ook door personen die beter zouden moeten weten. Sultan Al-Jabr, voorzitter van de klimaattop 2023 in Dubai, stelde dat ‘het uitfaseren van fossiele brandstoffen geen duurzame ontwikkelingsdoelen toestaat, tenzij je de wereld terug wilt sturen in grotten.’ 
Maar dat is toch een omkering van waar het om gaat? ‘Ontgroei’ biedt een andere visie op de samenleving, als alternatief voor het sprookje dat oneindige groei mogelijk is. Een olifant is zo groot als een olifant. Groter wordt hij niet. En zo zijn er ook grenzen aan de groeimogelijkheden van onze economie. En die lijken nu wel bereikt. Het is dus niet de vraag of we teruggaan naar de holbewoners, maar of we onze toekomst anders gaan inrichten, met als doel brede welvaart - welzijn - duurzaamheid. De beeldvorming van de groeiverslaafden rond het begrip ontgroei belemmert dat uitzicht op die andere toekomst.

'Ontgroei' in taalkundig perspectief

Het Woordenboek der Nederlandse Taal definieert ‘ontgroeien’ als: ‘Zooveel groeien dat men voor iets, in eene bepaling genoemd, te groot wordt.’ Als je uit je kinderschoenen groeit, wordt het pijnlijk. Nóg pijnlijker wordt het als de economie boven zijn limiet uitgroeit. En dat zien we nu overduidelijk gebeuren. In onze groeiverslaving overschrijden we de ene na de andere planetaire grens, terwijl er tegelijkertijd steeds meer mensen door het sociale fundament zakken. Ten onrechte wordt het voorvoegsel ont- als negatief beschouwd. Voor ontkenningen moet je bij het prefix ‘on-’ zijn. Maar ‘ont’ is geen ‘on’. Het genootschap Onze Taal schrijft daarover:

Oorspronkelijk werden met ont- werkwoorden gevormd die iets van een verwijdering, scheiding, ontneming of tegenstelling uitdrukken. Woorden die beginnen met ‘ont-’ geven een bewuste beweging in een bepaalde richting weer; vaak het begin van een handeling. De ene keer gaat het om het afstand nemen van een onwenselijke situatie (ontspannen, ontvetten), de andere keer om het begin van iets nieuws (ontkurken, ontkiemen, ontdekken).

Dit werpt een nieuw licht op het woord ‘ontgroei’, gestaafd door die taalkundige insteek: ‘ont-’ is niet negatief - allesbehalve. Ontgroeien is gemakkelijk als iets positief te beschouwen. 
Ontgroeien als verwijderen van iets - in dit geval van iets ongezonds als eindeloze groei. Ontgroeien als het begin van iets nieuws; een nieuw economisch model. Het wordt anders - beter. 
Leve ontgroei!

Thea Zwaanenburg en Gerard Sonnemans
Onafhankelijke burgers 

Reactie van Bert Arends

We ontvingen de onderstaande reacties op dit stuk (dat in de nieuwsbrief van december 2023 geplaatst werd): 

Met enig plezier heb ik het stukje van Thea Zwaanenburg gelezen waarin ze toch met enige krampachtigheid probeert te verkopen dat 'ont' als iets positiefs gezien moet worden, in tegenstelling tot 'on' wat een negatieve klank met zich mee zou brengen. Maar Thea, het hangt geheel en al af van de context. Bijvoorbeeld in 'ontbossen' kunnen we 'ont' toch niet bepaald als iets goeds zien. En hoe positief  'on' kan zijn bewijst Thea met de ondertekening 'onafhankelijke burgers'.  ' On' wordt dus positief als het staat voor iets dat als negatief wordt ervaren. En dat is de kern van de zaak. 'Ongroei' of 'Ontgroei' is pas negatief als je hardnekkig blijft geloven dat 'groei' altijd goed is. En dat dat helaas niet altijd klopt is wat we tussen de oren van de mensen moeten krijgen. Taalkundige kunstjes zijn leuk maar helpen denk ik daarbij niet zo. Niettemin, een leuk stukje.
Bert Arends

De term 'ontgroei' vind ik niet zo gelukkig gekozen. 
Eeuwigdurende groei op een eindige planeet kan niet en/of zal tot iets catastrofaals leiden. Maar helemaal ontgroei zal uiteindelijk tot een beëindiging van het leven op aarde leiden! Stasis heeft dus de voorkeur, dunkt me. Maar ja, altijd? Dat ook weer niet, vanwege de onvoorspelbaarheid van alles. Na een ramp waarbij van een entiteit veel verloren is gegaan, zal dat voor herstel tot een nieuw evenwicht eerst wel moeten groeien! Nadere definitie van ontgroei is dus noodzakelijk. Aanpassing aan de onvoorspelbaarheid, daarmee meebewegen, afwisseling in groei en stasis; flexibiliteit dus incluis.

Madelon ter Kuile