Klimaatbeleid is een grondrecht!
De KlimaSeniorinnen Schweiz, een klimaatbeweging onder meer gesteund door Greenpeace, startte in 2017 een klimaatzaak tegen de Zwitserse staat. Ze eisten dat de federale autoriteiten de koers van het Zwitserse klimaatbeleid corrigeren, omdat de huidige klimaatdoelen en -maatregelen niet voldoende zijn om de opwarming van de aarde tot een veilig niveau te beperken. Het klimaatbeleid van de regering is daarmee in strijd met artikel 8 van het ‘Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden’ (Rome, 04-11-1950).
De zaak werd verworpen door de Zwitserse rechtbank, ook in hoger beroep. Maar de KlimaSeniorinnen lieten het er niet bij zitten en stapten naar het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EVRM).
In deze zaak legden de KlimaSeniorinnen uit dat hun leeftijd-gerelateerde medische aandoeningen worden verergerd door onder meer hittegolven en dat ze beperkingen ondervinden om hun leven te continueren zoals ze zouden willen.
Burgers hebben er recht op dat hun overheid bedreigingen, zoals die door klimaatverandering, helpt tegengaan.
Toepassing van artikel 8 op de gevolgen van klimaatverandering komt niet uit de hemel vallen. Artikel 8 'het recht op eerbiediging van privé-, gezins- en familieleven' brengt verplichtingen mee ter verzekering van een toereikend leefmilieu. Dit was al ruim dertig jaar geleden gebleken uit arresten over geluidsoverlast en stankoverlast. Als de overheid verzuimt gevaren af te weren, schendt zij de ‘positieve verplichtingen’ die aan naleving van het verdrag verbonden zijn. Daarom bestaat recht op toegang tot de rechter als de overheid tekortschiet in de naleving van die verplichting. Het EVRM oordeelt nu dat onder die positieve verplichtingen ook bescherming tegen klimaatverandering valt en dat dit de verantwoordelijkheid is van de staat.
Zwitserland is met het Klimaatverdrag van Parijs en in eerdere verdragen verplichtingen aangegaan om mee te werken aan wereldwijde inspanningen ter voorkoming van nóg verdere opwarming van de aarde. Maar door te verzuimen daar voldoende uitvoering aan te geven, schendt de staat de fundamentele rechten van zijn eigen burgers. Het Hof weerlegt expliciet het (ook in de Nederlandse politiek gebruikte) argument van de Zwitserse regering dat het nationale klimaatbeleid enkel een ‘drop in the Ocean’ is: ook beperkte bijdragen tellen, en daartoe hebben alle staten zich in de klimaatverdragen verplicht (overweging 444 zie link hieronder). Dat is een toevoeging aan hoe artikel 8 geïnterpreteerd moet worden. Bescherming tegen klimaatverandering is een mensenrecht.
De uitspraak is gedaan door de zeventien leden tellende Grote Kamer van het EVRM, en op de Britse rechter na was het hof unaniem. En al is het een zaak tegen Zwitserland, voor heel het geldingsgebied van het EVRM, 46 Europese staten, staat nu vast dat nalatigheid om klimaatbeleid te voeren fundamentele rechten van burgers schendt.
In breder perspectief:
Inmiddels zijn er wereldwijd meer dan tweeduizend klimaatzaken aangespannen, en dat aantal groeit. Een belangrijke mijlpaal op dat gebied vond plaats in 2015, toen milieuorganisatie Urgenda een klimaatzaak van de Nederlandse overheid won. Deze fameuze klimaatzaak was de eerste in zijn soort; nooit eerder moest een overheid voor de rechter verschijnen vanwege haar (gebrek aan) klimaatbeleid. De zaak werd na een juridische procedure van maar liefst zeven jaar definitief gewonnen na het verwerpen van het door de staat aangespannen cassatieberoep in december 2019. De overheid werd hierdoor verplicht om in 2020 een kwart minder broeikasgassen uit te stoten dan in 1990, en daar adequaat beleid voor te maken.
Binnen ontgroei staat het welzijn van mens, dier en planeet binnen de planetaire grenzen centraal. Soms zijn rechters nodig om overheden te dwingen hun mooie woorden en voornemens om te zetten in echt beleid. De KlimaSeniorinnen hebben aan 46 overheden duidelijk gemaakt dat woorden alleen niet meer volstaan, een adequaat klimaatbeleid is een grondrecht voor elke inwoner van die 46 landen.
Maarten Steverink,
Europese burger met een nieuw grondrecht