Ontgroei en feminisme

Degrowth (=ontgroei) houdt zich in de kern bezig met wenselijke ideeën over de toekomst.  Het streeft actief naar het opbouwen van een horizontale gemeenschap die open staat voor het opnieuw vormgeven van bloeiende leefwerelden. Feminisme heeft op verschillende manieren bijgedragen aan deze visie: door het aan de orde stellen van machtsverhoudingen, het belang van zorg en het leren van lokale collectieve gemeenschappen, waaronder inheemse volken en gemeenschappen in het Mondiale Zuiden. De feministische en degrowth alliantie FaDA, opgericht tijdens de degrowth conferentie in Boedapest in 2016, bevordert de dialoog tussen feministen en degrowth en integreert intersectionele, gender- en dekoloniale analyses in degrowth-activisme en -wetenschap.

Deze dialoog is niet altijd gemakkelijk. De kwestie van ongelijke machtsverhoudingen en privileges wordt vaak buiten beschouwing gelaten in degrowth-voorstellen, zoals feministische activiste Christa Wichterich heeft opgemerkt. Dit gebeurt vooral in termen van wie het zich moet of kan veroorloven om te ‘ontgroeien’. Feministen vragen wiens claims en eisen vertegenwoordigd zijn in de ontgroeibeweging, en hoe gemarginaliseerde, geracialiseerde en gegenderde gemeenschappen op globaal en lokaal niveau beïnvloed kunnen worden door degrowth initiatieven, beleid en benaderingen. Een belangrijke bijdrage van het feminisme aan degrowth is dan ook het vestigen van de aandacht op ongelijke geopolitieke machtsverhoudingen en tegelijkertijd het leren van wat Stefania Barca de 'Reproductiekrachten' noemt van het zorgwerk van vrouwen in het Mondiale Zuiden. Feministen vragen dat degrowth de machtsrelaties tussen mensen onderling en de menselijke relaties met het milieu onder de loep neemt om een zorgzame, gemeenschappelijke interspecies-ontgroei praktijk te smeden.

De kern van feministische discussies is hoe zorg in plaats van groei centraal zou moeten staan voor economische, sociale en ecologische relaties. Zorg wordt opgevat als alles wat we doen om 'onze wereld' in stand te houden, voort te zetten en te herstellen, zodat we er zo goed mogelijk in kunnen leven. Economieën moeten worden herschikt om te voorzien in zorg voor iedereen, rekening houdend met de gezondheid, de vergrijzing en het vermogen van mensen, en hun relaties met de natuur en het milieu. De samenleving moet functioneren als een commons (gemeenschappelijk middel, collectief etc.) van zorgrelaties in de overgang naar een radicale ontgroei van de economie. In de transitie naar ontgroei is het belangrijk om te voorkomen dat de meest kwetsbare groepen negatief worden beïnvloed en onrecht wordt verergerd. Het is bijvoorbeeld belangrijk om reclame, het militair-industrieel complex, ingecalculeerde of geplande veroudering van producten (planned obsolescence) en de fossiele brandstofindustrie af te bouwen. Tegelijkertijd moeten andere vormen van economische activiteiten ondersteund worden. Daarbij horen kortere werkweken, een zorginkomen, economieën van hernieuwbare energiebronnen en sterke publieke onderwijs- en gezondheidszorgstelsels.

Feministen wijzen op praktijken van lokale gemeenschappen die zorgwerk waarderen als basis van welzijn. Deze gemeenschappen herpositioneren en herwaarderen zorg in het centrum van sociaal-ecologische processen en systemen. Ze zien de praktijk van zorg als een gemeenschappelijke kern voor een leefbare toekomst. Miriam Lang en Corinne Dengler schrijven bijvoorbeeld over hoe collectieve zorg in het Mondiale Zuiden gemeenschappen in staat stelt om in barre omstandigheden te overleven. Zij stellen dat de ‘gemeenschappelijke zorg’ in dergelijke transformatieve zorg-gemeenschappen, die floreren in de marge van het kapitalisme, navolging verdient in de degrowth-transitie.

Een ander voorbeeld van feminisme in dialoog met degrowth is een van de plenaire bijdragen aan de Haagse degrowth conferentie in 2021 over zorgzame gemeenschappen. Toen bespraken drie feministische activistische wetenschappers hoe zorg cruciaal is voor ontgroei visies.

Giovanna Di Chiro, die leerde van inheemse volkeren, stelde dat zorgzame gemeenschappen geworteld zijn in de erkenning van onderlinge afhankelijkheid en het belang van een ‘juiste relatie’ met al onze verwanten, onze menselijke en niet-menselijke verwanten. Stefania Barca wees erop hoe we kunnen leren van inheemse gemeenschappen, in haar geval in het Amazonegebied. Ze schildert hen af als aardverzorgers en reproductiekrachten en suggereert dat we over interspecies commons kunnen leren van agroforestry nederzettingen in het Braziliaanse Amazonegebied. Ze beschrijft hun werk als Earthcare of het werk van ecologische reproductie, d.w.z. “het werk om de niet-menselijke natuur geschikt te maken voor menselijke reproductie en tegelijkertijd te beschermen tegen uitbuiting, en de voorwaarden veilig te stellen voor de regeneratie van de natuur zelf, voor de behoeften van de huidige en toekomstige generaties.” Seema Kulkarni gaf een voorbeeld van zorg vanuit haar werk met MAKAAM, het Indiase Forum voor de Rechten van Vrouwelijke Boeren, waarbij ze het extractieve kapitalistische paradigma ontmaskerde als vrijbuiter van het onbetaalde werk van vrouwen en armen en van het milieu.

Zoals deze fragmenten van gesprekken en geschriften laten zien, is het bevorderen van zorg in de overgang naar degrowth een sterke boodschap in feministische en degrowth-dialogen.  Het doel is dat zorgzame activiteiten en ecologische processen deel gaan uitmaken van essentiële commons die toekomstige samenlevingen helpen om te floreren.

Wendy Harcourt

Professor of Gender, Diversity and Sustainable Development at the International Institute of Social Studies of Erasmus Universiteit, Rotterdam

Bronnen

Abazeri, M. 2022 .Decolonial feminisms and degrowth Futures 136 Volume 136, https://doi.org/10.1016/j.futures.2022.102902

Barca, S. (2020a). Forces of reproduction: Notes for a counter-hegemonic Anthropocene. Cambridge University Press

Barca, S. (et al). 2023. Caring Communities for Radical Change: What Can Feminist Political Ecology Bring to Degrowth? Pages 177-206 (in Harcourt et.al (eds) Contours of Feminist  Political Ecologies London: Palgrave

D’Alisa, G., Demaria, F., & Kallis, G. (2014). Degrowth: A vocabulary for a new era. Routledge.

Dengler, C. & Seebacher, L. M. 2019. What about the global South? Towards a feminist decolonial degrowth approach. Ecological Economics, 157 (March), 246–252. https://doi.org/10.1016/j.ecolecon.2018.11.019

Dengler, C. and M. Lang. 2022. Commoning Care: Feminist Degrowth Visions for a Socio-Ecological Transformation Feminist Economics, 28(1):1-28

Feminisms and Degrowth Alliance FADA https://degrowth.info/en/fada

Mehta, L. and W. Harcourt. 2021. Beyond Limits and Scarcity: Feminist and Decolonial Contributions to Degrowth. Political Geography, May, 102411

Wichterich, C. 2014. Searching for socio-ecological and socio-economic transformation: A feminist perspective on the 4th De-growth conference in Leipzig.

Deze blog maakt onderdeel uit van onze thematische nieuwsbrief over feminisme en ontgroei.